2022 жылы ҚР корпоративтік секторы ресейлік компаниялардан елеулі көлемде қарыз тартты

ФОТО: Depositphotos/tostphoto

Қазақстан қаржыгерлері қауымдастығының талдау орталығы 2022 жылдың қорытындысы бойынша сыртқы секторға қатысты өз шолуын жария етті.

Негізгі тенденциялар

2022 жылы бастапқы кірістің салыстырмалы түрде тұрақты тапшылығы (+5,6%) жағдайында сауда профицитінің кеңеюі (+50,1%) 2013 жылдан бері бірінші рет ағымдағы шоттың оң аймаққа шығуына алып келді.

Бұл ретте тауарлар мен қызметтер экспорты (2021 ж. екінші жарты жылдығындағы өсімнен кейін) бір жыл ішінде $23–24 диапазонында ұсталды, ал импорт көрсеткіштері айтарлықтай өсті (2022 ж. І тоқсанындағы $11,6 млрд IV тоқсанда $17,6 млрд дейін).

Кредит және депозит өнімдерінің бірқатары бойынша мөлшерлемелердің өсуі тоқтады

Қазақстан қаржыгерлері қауымдастығының (ҚҚҚ) талдау орталығы 2023 жылдың I ... →

Шетел инвесторларының пайдасына деп жарияланған дивидендтер көлемі 2022 жылы сегіз жылдан бері ең жоғары деңгейге жетіп, $11,4 млрд құрады (бір жыл бұрын $9,9 млрд болатын).

Оның үстіне, 2022 жылдың IV тоқсанында инвесторлар қазақстандық компаниялар тапқан табыстың 88,2%-ын өз пайдасына алып қойғанды жөн көрді, ал тарихи көрсеткіш, шамамен, 65%-ды құрады.

Отандық нарыққа капиталдың келуі баяу өсіп (2021 ж. $14,1 млрд, 2022 ж. $15,5 млрд), ал оның сыртқа кетуі екі есе ұлғаюы (2021 ж. $11,6 млрд, 2022 ж. $21,7 млрд) – қаржы шотының теріс сальдосына септік етті (алдыңғы жылы – $2,5 млрд, былтыр – $6,2 млрд).

Осы тұста айта кету керек, Қазақстандағы капитал ағындарының бағытын бұрынғысынша мемлекеттік сектор айқындап отыр – Ұлттық қордың резервтік активтері мен валюталық активтерін толықтыру 2022 жылы $11,7 млрд құрады.

2022 жылы ҚР сыртқы қарызы $3,6 млрд төмендеп (-2,2%), ЖІӨ-ге шаққанда 72,6%-ды құрады (бір жыл бұрын 83,1% болатын). Алайда, сыртқы қарыздың бұлайша төмендеуі қаржы құралдарының құнын теріс сипатта қайта бағалау (-$4,4 млрд) және басқа да өзгерістер (-$2,0 млрд) аясында орын алды.

Сонымен бірге, нақты тартылған міндеттемелер көрсеткіші $2,8 млрд құрады, бұл, негізінен, резиденттердің банктердегі қаражатының өсуімен (3,2 есе), қарыз тартумен және корпоративтік сектордың кредиторлық берешегімен байланысты болды.

ҚР корпоративтік секторын қаржыландыруда 2022 жылы Ресей кредиторларының рөлі күрт артты (+$2 млрд), ал, мысалға, Ұлыбританияның үлесі (бағалы қағаздардың номиналды ұстаушысы) төмендеп кетті, бұған септік еткен жағдай – қазақстандық эмитенттердің еурооблигацияларының нарықтық құнының төмендеуі.

* Сыртқы сектордың статистикасын қалыптастыру әдіснамасына сәйкес "Банктер" секторына ЕДБ және ҚДБ кіреді.

Ағымдағы шот

Қаржылық шот

Сыртқы қарыз

Сыртқы қарыздың аналитикалық бөлінуі

Түйін

2022 жылғы төлем балансының ағымдағы шотының жағдайына ықпал еткен факторларды талдау қорытындысы – Қазақстан экономикасында жүйелі проблемалар бар екенін көрсетіп берді.

Профициттің негізгі себебі – тауарларды сырттан көптеп әкелу. Алдыңғы жылмен салыстырғанда былтыр тауар экспорты 66,8%-ға өскен, өз кезегінде, бұл – мұнай бағасының өсуімен байланысты болды. Яғни, Қазақстан әлемдік шикізат нарықтарындағы конъюнктура алдында әлі күнге дейін әлсіз деген сөз.

Салық түсімдерінің өсу қарқыны бес есе төмендеді

Қазақстан қаржыгерлері қауымдастығының (ҚҚҚ) талдау орталығы 2023 жылдың бі... →

Бұл ретте импорттың өсуі (оның ішінде фискалдық ынталандыру аясында да) сауда балансының профицитін қысқартады. Нәтижесінде, былтырғы жылдың IV тоқсанында ағымдағы шот оң аймақта қалыптасып, сақталды (қайта инвестицияланған кірістердің күрт төмендеуіне орай).

Осы тұста шетелдік инвесторлар тарапынан елден капитал (дивидендтерді) шығарып алу ұмтылысы байқалды, яғни тапқан табысты олар ел ішіндегі еншілес компанияларын дамытуға бағыттауға асыққан жоқ.

Қаржы шоттарындағы капиталдың сыртқа кетуіне – Ұлттық Банк тарапынан қор нарығындағы арзандай түскен қаржы активтерін белсенді түрде сатып ала бастауы да ықпал етті (Ұлттық қордың резервтік активтері мен валюталық активтерін толықтыру мақсатында). Дегенмен, бұл тұрғыдағы активтер құнының әрі қарай арзандауы, портфельдер құрамында олардың көлемінің өсуін барынша теңестірді деуге болады.

2022 жылы ҚР сыртқы борышының төмендеуі, негізінен, мемлекеттік және квазимемлекеттік сектордың еурооблигацияларының нарықтық құнының төмендеуімен байланысты болды.

Бұл арада банктер мен өзге де секторлардың міндеттемелерінің ұлғаюы, көп жағдайда, қысқа мерзімді сипат алғанын айта кету керек (банктердегі резидент еместердің қаражаты мен кредиторлық берешек түрінде). Өз кезегінде, бұл – резервтік активтердің әлсіз өсуімен қатар, Гринспен-Гвидотти критерийінің нашарлауына да алып келді: 2021 ж. көрсеткіш 95,7% болса, 2022 ж. – 80,0%.

Бұдан шығатын қорытынды: егер алдағы он екі айда қосымша сыртқы қаржыландыру көздері табылмаса, онда Қазақстанның қолда бар резервтік активтері сыртқы борыш бойынша әлеуетті төлемдерді өтей алмайды деген сөз.

Айтқандай, 2022 жылы ҚР корпоративтік секторы ресейлік компаниялардан елеулі көлемде қарыз тартты. РФ алдындағы кредиторлық берешек те айтарлықтай өсті. Бұл, біріншіден, қайталама санкциялар тәуекелін ерекше бақылауға алуды, екіншіден, заңды рұқсаты жоқ жеке және заңды тұлғалар тарапынан жүргізіліп жатқан қарапайым сауда және қаржы операциялары бойынша тиісті тетіктер енгізуді талап етеді.

Сөз соңында айтарымыз, ҚҚҚ сарапшыларының пікірінше, сыртқы секторға қатысты статистикалық мәліметтерді экономикалық және қаржылық тұрақтылыққа қауіп төндіретін ықтималды тәуекелдерді бағалау үшін қолдануға болады. Бұл мәліметтер, сондай-ақ валюта бағамын бірқалыпты ұстауға, кредиттік рейтингтерді сақтауға және ел экономикасын диверсификациялауға негізделген тиісті шараларды әзірлеп, жүзеге асыруға да септік етуі тиіс.

ҚҚҚ талдау орталығы мәліметі негізінде

Инфографика: ҚҚҚ талдау орталығы