FMCG нарығы: Отандық тұтынушылар пессимистік сарынға бой беруде

ФОТО: © unsplash.com/Melanie Lim

«Былтыр біртіндеп жоғары көтерілген бұл көрсеткіш, биыл қайтадан құлдырап барады» дейді олар. Сарапшылардың айтуынша, белгісіздік факторы сатып алушылардың көңіл-күйінде пессимистік ұстаным қалыптастыруға септік етуде. Айта кетейік, FMCG – fast moving consumer goods, яғни күнделікті қолданысқа қажет тауар түрлері мен азық-түлік дегенге саяды.

Nielson Қазақстан зерттеу компаниясының коммерциялық директоры Мадина Сейсенғалиеваның айтуынша, тұтынушылардың сенім индексінің төмендеуіне ықпал еткен маңызды фактордың бірі – халықтың өз жеке материалдық жағдайына берген бағасы. Тұтынушы халық қазір жаңа заттар сатып алуға асықпайды, өйткені «қазіргі кезең бұл үшін онша тиімді емес». Оның сыртында отандастарымыз қазір өздерінің жұмысқа тұру мүмкіндігіне де біршама төмен баға беруде. Мамандардың түсіндіруінше, мұндай пессимистік көзқарас қазір жаһандық тұрғыда белең алуда.

Мадина Сейсенғалиева

«Пессимистік көңіл-күйдің жоғары аймағына орналасқан бұл индекс қазіргі таңда әлемдік деңгейдегі тұтынушылық сенім индексінің төмендеуімен өзара байланысқа түскен. Әйтсе де бұл тұрғыда қазақстандықтардың ұстанымы, мәселен, көрші ресейліктермен салыстырғанда біршама оптимистік сипатта», - дейді Мадина Сейсенғалиева.

Айта кету керек, COVID–19 пандемиясы салдарында 2020 жылы тұтынушылық сенім деңгейі соңғы 15 жылда бүкіл әлем бойынша ең төмен шекке жеткені байқалды. Одан кейінгі 12 айда біртіндеп қалыпқа келе бастаған бұл көрсеткіш, биыл жыл басындағы геосаяси қақтығыс аясында қайтадан іркіліп қалды. Ресей мен Украина қатынасындағы шиеленіс 2022 жылға қатысты жаһандық экономикалық өсім болжамына пессимистік реңк беруде: ақпанда басталған соғыс онсыз да жоғары деңгейдегі инфляцияны одан әрі жеделдете түседі деген пайым бар. Бұған шикізат бағасының өсуі мен кең ауқымды баға қысымы да септік етуде. Ал тұтыну нарығындағы ең қажетті дейтін тауарлар бағасының қымбаттауынан, ең алдымен, табыс деңгейі төмен елдердегі осал топтар зардап шекпек.

Мадина Сейсенғалиева, қазақстандық FMCG нарығына, жалпы, 2022 жылдағы экономикалық жағдай мен отандық тұтынушылардың сатып алу қабілеті тікелей әсер етеді деп отыр.

«Қазір қазақстандықтардың басым бөлігі күтуші позицияға ден қойған. Олар үнемдеу стратегиясы мен шығындарды оңтайландыру қажеттілігіне көңіл бөлуде. Дүкендердің оңтайлы жиынтығын іздеуге көшкен сатып алушылардың 20%-дайы тиімді баға аясында сатып алу орындарын кеңейтуге мән беруде. Осы шамадағы сатып алушылардың бір бөлігі, керісінше, сатып алу орындарын бір ортада шоғырландырып, өз кеңістігіндегі қымбат форматтағы дүкендерден бас тартуда», - дейді сарапшы.

Кең далаға барып, нағыз бөріге айналуымыз керек

Қазақстан экономикасын көтеру үшін неге агробизнесті таңдау керек? →

Nielson Қазақстан мамандарының айтуынша, бүгінгі қалыптасқан жағдай дискаунтер сипатындағы сату арналарының әлеуетін арттыруға үлес қосуда. Бұл форматтағы сату арналары қазақстандық сатып алушылар үшін, әсіресе, пандемия кезінде тартымды болған-ды. Сол сияқты, электронды коммерцияда қазір – шығындарды оңтайландыру стратегиясы аясында – маркетплейстердің маңызы арта түскен: мәселен, азық-түліктен бастап, өзге де қажетті тауарларды сатып алуда. Себебі, бұл тұрғыда сатып алушы баға мен дүкен таңдау мүмкіндігіне ие. Ал бренд өнімдерін дүкен ішінен таңдауға келгенде, сатып алушылардың дені мейлінше тиімді ұсыныстарды күтіп, промо-акцияларға қатысуға мүдделі. Үнемдеу стратегиясы қазір сатып алушыларды арзан баға сегментіне өтіп, жалпылай алғанда, аз тауар сатып алуға итермелеуде.

Айтқандай, күнделікті өмірге қажет тұтыну тауарларының қымбаттауы – отандық тұтынушы қауым үшін жалғыз түйінді мәселе емес. Nielson Қазақстан мәліметінше, биылғы жылдың алғашқы алты айында әрбір екінші отандасымыз дүкен сөрелерінде өзі іздеген қажетті зат не өнімді таба алмаған.

Дәулеттілер кәсібі

Кеңес Рақышев, Эдуард Огай, Сейітжановтар отбасы, Владимир Джуманбаев →

Дегенмен, Magnum ұлттық бөлшек сауда желісі өкілдерінің айтуынша, отандық нарықта өнім ассортиментінің азаюы айтарлықтай біліне қоймаған. «Біздегі деректер бойынша, жеткізушілер пулы қысқарған жоқ, керісінше, жыл сайын өсіп келеді. Көп жағдайда, жергілікті өнім өндірушілер есебінен. Бірақ бұл ақпарат Magnum желісіне қатысты, өйткені қазір біз өзге де өңірлерге кіріп бастадық», - деп түсіндіреді Magnum желісінің баспасөз қызметі.

Аталған бөлшек сауда желісі келтірген мәліметтерге ден қойсақ, пандемия сынды сыртқы факторларға қарамастан, отандық FMCG нарығындағы сұраныс жыл сайын, инфляциядан, шамамен, 30–50%-ға өсіп отырады. «Бүгінде отандық нарық ішінде дәстүрлі саудадан (жайма базарлар) – modern trade үлгісіндегі заманауи, өркениетті саудаға (өз-өзіңе қызмет көрсететін желілік және желілік емес дүкендер) өту кезеңі жүріп жатыр. Бұған негізгі ойыншылардың тиімділік көрсеткіші өсіп, қосымша шаршы алаңдардың ашылуы септік етуде», - деп мәлімдейді желі сарапшылары.

Magnum мамандары, сондай-ақ биыл отандық тұтыну нарығында төмендегідей өзгерістер көрініс берді деп отыр:

• ағымдағы жылдың екінші тоқсанында қантқа деген сұраныс өрши түсті;

• Ресейден транзит негізінде немесе тікелей жеткізілетін бірқатар тауарлар бойынша тапшылық байқалды, бірақ бұл соншалықты қиын салдарға ұласқан жоқ, өйткені сатып алушылар осы санаттағы өзге де тауарларды таңдай алды;

• сатып алу бағаларында қымбаттау бар – бұл дүкен сөрелеріндегі бағалардан сыр берді, осының нәтижесінде клиент сатып алатын позициялар саны азая түсті;

• баға сегменттері бойынша сатып алушылар арасында ептеген қозғалыс бар, шамамен, 1–2% деңгейінде: премиум сегменттен орта баға сегментіне, орта сегменттен – эконом сегментіне деген сияқты;

• бірінші бағадағы тауарлар мен тауарлар айналымында меншікті сауда маркаларының үлесі артып келеді (әрбір тауар санатындағы сөредегі ең арзан тауар).

Сонымен қатар, бөлшек сауда желісінің мамандары: «Ресейден жеткізілетін non-food, яғни азық-түлікке жатпайтын тауарлар санаты тұралап қалды. Бакалея өнімдерінің бағасы жоғары өрлеуде. Балаларға арналған тауарлар, зоотауарлар, сусындар қымбаттап барады», - деп отыр.

Сол сияқты, Magnum сарапшыларының пікірінше, алдағы уақытта FMCG нарығындағы ойыншылар қатары сирей қоймаса да, қысқаруы ғажап емес: «Modern trade көрсеткіші Қазақстанда әлі де баяу, ал мемлекет үшін оның үлесі артқаны маңызды. Өйткені бұл экономиканың ашық көзі, жұмыс орындарының көбеюі, салық базасының ұлғаюы деген сөз. Сәйкесінше, инфляцияны тежеу мүмкіндіктері де арта түседі. Ритейл – кіріс көрсеткіші пайызбен өлшенетін, таза пайдасы төмен бизнес. Сондықтан да мұндағы кез келген тербеліс, толқулар (инфляциялық немесе ассортименттің аздығы, шығынның өсуі, т.т.) бизнес үшін проблема туғызады. Олай болса, ойыншылардың қысқару мүмкіндігін жоққа шығаруға болмайды».

Ұлттық банк: Мөлшерлемені төмендету мүмкіндігі әзірше байқалмайды

Ал, өз кезегінде, FMCG нарығындағы инвестициялық жобалар туралы сөз қозғаған Trade Help компаниясының басқарушысы Андрей Калмыковтың айтуынша: «Соңғы бес жылда біздің нарықтан Carrefour шығып кетті, Auchan бізге қызығушылық танытқан жоқ, бастапқы райынан X5 Retail Group бас тартты. Қазір «Светофор», «Низкоцен», «Доброцен» сынды дискаунтерлер үнсіз де жедел өсуде. Олар өздеріне аса назар аударғысы келмейді, әйтпесе құрылтайшы құрамына жергілікті үміткер ұсынылып, сонымен бәрі аяқталуы мүмкін».

Андрей Калмыков

Қазақстанның FMCG нарығы соңғы 30 жылда «үш топқа бөлінген» деген сарапшы, оларды былайша түгендеп көрсетеді:

• 56%-ы базарлардағы жеке кәсіпкер форматындағы ритейл, сол себепті де базар иелерінің жағдайы жақсы;

• 24%-ы – ұйымдастырылған желілік ритейл, мұнда мемлекетке салық төлеу барысы анық та айқын. Және де салық неғұрлым айқын болса, ритейлге деген талап та соғұрлым жоғары. Бұл тұрғыда біріктіру және жұту мәмілелері негізінде дамытуға ден қойған Magnum және Small сынды ұлттық екі желі көзге түседі;

• 20%-ы – тұрғын үйлер жанында 60 мыңдай дүкені бар «Азық-Түлік» желілік емес дүкендері.

Андрей Калмыковтың пікірінше, отандық ірі сауда желілері қолға алған «көп форматты дамыту» үрдісі ресурстарды босқа ысырап етумен пара-пар жағдай. «Ұлттық бөлшек сауда желісінің бірінде төрт түрлі формат бар, ал осы тұста нарық ішінде дискаунтер желілілері белсенді дамуда және олармен бізде ешкім бәсекеге түсіп жатқан жоқ. Мысалы, food-ритейлде «Светофор», «Низкоцен», «Доброцен», электроника нырығында DNS. Ірі желілердің қимыл-әрекетінде ыңғайсыздық байқалуда – олардағы бизнес процестердің тиімділігі әлсіз», - дейді ол.

ЕАЭО болашағы қандай болмақ?

Ресей Украинаға соғыс ашқалы санкция құрсауында қалды. Бұл жағдай Қазақстан... →

Сарапшының айтуынша, соңғы он жылдағы біздегі тауар ассортиментінің қамтылуын «шамадан тыс» деуге болады. «Базалық ассортиментті жеткізушілер үлесі бізде тұрақты. Еуропалық өндірушілер Қазақстанға жеткізілетін өнім ауқымын қатаң бақылап, есептеп отырады. Олар Қазақстаннан Ресейге екі есе тасымал ауқымын үндемей жеткізуге бәрібір мұрсат бермейді. Мұнымен ойнаудың қажеті жоқ!» - деп есептейді Андрей Калмыков.

Ол, сондай-ақ өзге де шетелдік өнім өндірушілердің қазақстандық тұтынушыға деген қызығушылық мүддесі сол қалпында деген пікірде. «Ендеше отандық FMCG нарығында тапшылық туындайды деп қауіптенуге негіз жоқ», - дейді Андрей Калмыков.