Қолма-қол ақшасыз транзакциялар нарығының көлемі 2022 жылы ЖІӨ-ге тең болды

ФОТО: ©Сергей Александров

ҚҚҚ талдау орталығы сіздердің назарларыңызға 2022 жылғы қолма-қол ақшасыз карточкалық операциялар бойынша статистикаға шолу ұсынады.

Резюме

• 2022 жылдың қорытындысы бойынша елдегі қолма-қол ақшасыз карточкалық транзакциялар көлемі 102,8 трлн теңгені (+42%) немесе ЖІӨ-ге 99% құрады. Естеріңізге сала кетейік, бір жыл бұрын бұл көрсеткіш ЖІӨ-нің 89% құрады. Осыған байланысты ел бойынша қолма-қол ақшасыз операциялардың үлесі 77,7% - дан 82,5% - ға (ж/ж) дейін өсті.

• Маңғыстау (+8,4 п.т.), Шығыс Қазақстан (+8,3 п. т.) және Алматы (+8,1 п. т.) облыстары өңірлер бөлінісінде қолма-қол ақшасыз транзакциялар үлесінің өсуі бойынша көшбасшы болды (төменде қараңыз).

• Өңірлерде қолма-қол ақшасыз есеп айырысулар Республикалық маңызы бар қалаларға («қолма-қол ақшасыз» енудің дәстүрлі көшбасшылары) қарағанда тезірек өскендіктен, экстремумдар арасындағы «цифрлық алшақтық» бір жыл ішінде 29 тармақтан 25 тармаққа дейін қысқарды, бірақ маңызды болып қала береді. Тиісінше, алдағы жылдары өсудің негізгі әлеуеті өңірлерде сақталады.

• Қолма-қол ақшасыз операциялардың арасында интернеттегі транзакциялар ең танымал (барлық қолма-қол ақшасыз операциялардың 82,4%). Ақшалай мәнде, 2022 жылдың қорытындысы бойынша интернет арқылы транзакциялар көлемі ₸84,7 трлн (2021 жылы – 60,1 трлн теңге) құрады.

• Бұл ретте қолма-қол ақшасыз есеп айырысулардың енуін жеделдетумен бір мезгілде банкоматтардан қолма-қол ақшаны алу көлемі де өсуде.

• 2022 жылы қазақстандықтар 2021 жылғы ₸20,7 трлн (+5,2%) көрсеткішпен салыстырғанда ₸21,8 трлн қолма-қол ақшаға айналдырды. Осыған байланысты ақша массасының өсу қарқыны екі есе жеделдеді (2022 жылы +12,1%, бір жыл бұрынғы 6,0% өсіммен салыстырғанда).

• Қолма-қол ақша айналымының өсуі экономикадағы көлеңкелі сектордың жоғары үлесін, сондай-ақ жекелеген азаматтардың қалыптасқан тұтыну үлгілерін өзгертудегі қиындықтарды көрсетуі мүмкін.

• Бөліп төлеуді кеңінен қолдану жағдайында қазақстандықтар несие карталарын аз пайдаланады: 2022 жылы олардың саны 11,8 млн бірлікке (-2,1 млн) дейін қысқарды.

• Дебиттік карталардың саны, керісінше, қаржы қызметтерін жеткізушілердің белсенділігі (бонустардың кең жиынтығы), өсіп келе жатқан халық (+616 мың), сондай-ақ резидент нестердің «карточкалық туризмі» аясында 51,3 млн (+7,6 млн) дейін өсті.
  Осылайша, карталардың жалпы саны (деб. + несие.) 63,0 млн-ға дейін өсті, оның үштен бірінен сәл астамы (34,1%) жергілікті төлем жүйелерінің карталарына тиесілі (бір жыл бұрын көрсеткіш 33,2% болған).

Кезеңнің қысқаша қорытындылары

Төлем сегменті 2022 жылы қаржылық қызметтер нарығының көптеген басқа сегменттеріне қарағанда тезірек дами берді. Қолма-қол ақшасыз құралдардың жедел енуінің негізгі факторлары қазақстандық қаржытехте бәсекелестіктің артуы, барлық жерде цифрландыру, сондай-ақ төлем сервистерін пайдаланудың жеңілдігі мен ыңғайлылығы болып табылады.

Алматыда қаржы пирамидасының 15 ұйымдастырушысы сотталды

Соның салдарынан компаниямен 6 млрд теңгеден астам сомаға 1345 азаматқа зал... →

Бұл ретте алдағы жылдары төлем сегменті финсектордағы инновациялар мен өсу қарқынында басымдықты сақтап қалу ықтималдығы жоғары. Бұған жедел аударымдар үшін жедел төлемдер жүйесін (ЖМК), төлем карточкаларының банкаралық жүйесін (ШОБ) енгізу, Цифрлық теңгені (CBDC) енгізу, сондай-ақ неғұрлым қолайлы реттеуші орта ықпал етуі мүмкін. ҚРҰБ ақпараты бойынша, ақшаның үшінші нысанын (цифрлық теңге) енгізу 2025 жылдың соңына дейінгі мерзімде 3 фазада іске асырылатын болады.

Өңірлік бөліністе қолма-қол ақшасыз төлемде әлі де жоғары «цифрлық алшақтық» сақталады. Тиісінше, қолма-қол ақшасыз транзакциялардың үлесі аз аймақтарда өсудің негізгі әлеуеті сақталады.Цифрлық теңге интернетке қосылмай төлем жасауға мүмкіндік береді деп күтілуде, бұл оның елдің шалғай елді мекендерінде әлеуетті пайдаланылуын арттырады.

2019 жылдың аяғынан бастап байқалған қолма-қол ақшасыз төлемдердің енуінің қарқынды өсуі ақша айналымын жеделдету, қаржы операцияларына үлестік шығындарды азайту, кірістерді жалпыға бірдей декларациялауды енгізу үшін жағдайлар дайындау (2025 жылы) және тиісінше көлеңкелі экономика үлесін ЖІӨ-ге 14% - ға дейін қысқарту (ҚР Үкіметінің мақсаты) арқылы экономикаға оң әсер етеді. Ұзақ мерзімді перспективада көптеген дамыған елдер деңгейінде қаржы операцияларының ашықтығын қамтамасыз ету, өз кезегінде, неғұрлым тиімді әкімшілендіруге және салықтарды жақсы жинауға ықпал етеді, фискалдық тәртіпті жақсартуға, сондай-ақ Қазақстан экономикасының инвестициялық тартымдылығын арттыруға мүмкіндік береді.