Либра тудырған үрей
СИДНЕЙ – Facebook-тың жаңа цифрлық валюта жариялауына сыншыл, күмәншіл тіпті жаушыл жауаптар тым көбейіп кетті. Facebook-тың қолданушылардың жеке деректеріне немқұрайлы қарайтынын ескерсек, мұны түсінуге болады. Дегенмен бұл бір кездері “алға жылжып, көп бетбұрыс жасауға” уәде берген компанияның ілгері басып, осы процесс барысында тұтас ұлттық экономикаларды қиратуын тоқтата алмайтын сыңайлы
Әзірге либраның қалай жұмыс істейтінін білмейміз. Бұл революциялық даңғаза айналып келгенде қазіргі бар төлем жүйелерінің тағы бір варианты болып шығуы да мүмкін. Apple Pay, PayPal, WeChat және басқа да қызметтердің әрқайсысының негізгі төлем әдістері, соның ішінде клиенттер мен мекемелерді еліктіретін процесті оңайлатынын тәсілдері бар. Дегенмен, сайып келгенде, бұл қызметтер қазіргі төлем арналарының тізбегіндегі дәстүрлі банк жүйелерімен жалғап жатқан қосымша байланыс түрі ғана.
Егер либра осы қазіргі ойыншылармен бәсекеге түсетін болса, Facebook тек ақша жіберу, шетел валютасына айырбас сияқты төлемдер ғана емес, дата жинауда да біраз мүмкіндікке ие болады. Әлеуметтік желінің алып төлем базасындағы төлем және транзакция детальдарына қол жеткізудің өзі – өте үлкен олжа.
Алтын шаш қыз экономикасы
ЛОНДОН – Уолл-стриттің бұрын-соңды болмаған биікке жеткенін, АҚШ экономикас... →
Бірақ, әрине, либра бұдан әлдеқайда үлкен нәрсе ретінде дәріптеліп жатыр. Facebook-тың басшыларының бірі айтқанындай, олар “ақша жіберуді мәтін хабарлама жіберу сияқты оңай шаруаға айналдырғысы келеді”. Либра ең ірі тұрақты валюталарға байланған жеке ақша формасына айналатын болса, іс жүзінде бұл қалай жұмыс істейді?
Егер Аргентина тұрғындары смартфонын түртіп қалу арқылы песодан тұрақты валюталар себетіне ауыса алатын болса, олар ішкі экономикаға сәл тықыр таянғанда сол тұрақты активке көшіп кетпей ме? “Тиімді нарықтың” стандарт анализі бұл сұраққа жауап беруге көмектесе алмайды, себебі жақсы жұмыс істейтін нарықта мұндай ағымдар өзн-өзі түзетіп отырады. Осы көзқарасқа сәйкес, Аргентина тұрғындары песоны тастап қашатын болса, песо құнсызданады, содан соң құны түскен валютаны қолдау үшін арбитражерлар көмекке келеді. Песо бұрынғы бағамына қайтып келеді, бәрі жақсы болады. Қаржылық тұрақтылыққа қатер төндірместен, кедергісіз халықаралық ағымдар артықшылығының арқасында “тиімді нарық” қалыптастырар еді.
Өкінішке қарай, шынайы нарық бұлай жұмыс істемейді. Ішкі байбалам басталғанда депозитке лайықты сақтандыру болмаған жағдайда жүйедегі халықаралық капитал ағыны банк салымдары логикасына көбірек ұқсап кетеді. Депозиті барлардың қаржысына қауіп төнгенін сезсе, ақылдылар ақшаларын алып алады. Банк құрдымға кетсе, олар активін жоғалтудан аман қалады, ал егер аман қалса, онда тек азын-аулақ шығынмен өз қаражатын диверсификациялап қояды. Бірақ салымшылардың көбі ақылды әрекетке барып, ақшаларын ала берсе, банктің құрдымға кетері анық.
Ұлттық экономикада да дәл осындай жағдай қалыптасуы мүмкін. Егер песоның құлдырайтыны анық болса, песосы бар рационал мекемелер кез келген ең ыңғайлы валютаға көшіп кетеді, сөйтіп өздері қорыққан құнсыздануды одан сайын тездетеді.
Америкада білім алғысы келетін қазақстандықтар саны артып келеді
Олар қандай оқу ордаларын таңдайды, оқу жүйесінің ерекшелігі неде? →
Қазіргі әлемде валюталар арасындағы мұндай бетбұрыс сирек кездеседі, себебі халықаралық валюта транзакцияларында біршама қайшылықтар болып тұрады. Тіпті басты валюталардың өзінде шетел валютасын сату-сатып алу арасындағы айырмашылық көбіне 10% айналасында (жекелей клиенттерге). Оның үстіне, трансфер үшін де біршама ақы төлейсіз, мәселен шетелде жұмыс істеп жүргендер Western Union-мен ақша жібергенде осылай шығындалады. Қаржы секторындағы ірі ойыншылар “2013 жылғы дүрбелең” сияқты тұрақсыздыққа әкелетін транзакциялар жүргізе алады, бірақ олар белгілі бір реттеу талаптарының шеңберінен шыға алмайды.
Бұқара халық құбылмалы жергілікті валютаны қауіпсіз валюталар себетіне ауыстырудың арзан, реттелмеген әдісіне қол жеткізсе, мұның соңы не боларын білмейміз. Бірақ тәуекелдің бар екені анық. Аргентина сияқты ақшасы жиі құлдырайтын, соның ішінде валюталары тұрақсыз орта көлемді елдерде капиталдың қашуы үлкен мәселе болуы мүмкін.
Тиімді нарық теориясын жақтаушылар баға механизмінің ауқымы мен пайдасын арттыру үшін анағұрлым қайшылықсыз транзакцияларды қолдап келді. Бірақ қазіргі жүйелердің тиімсіздігінің арқасында қайшылықсыз халықаралық валюта ағындарының ауыр салдарын болдырмай келдік. Қымбат транзакция төлемдері және арам ақшаны заңдастыру кедергілері (“өз клиентіңді біл”) біраз кедергі болып, халықаралық валюталардың ары-бері ағылуына тосқауыл қойып келді.
Ал егер Facebook қалың бұқараға кедергісіз халықаралық транзакция ұсынса, онда ақша ағылуы үйреншікті жағдайға айналады. Үкіметтер бұл жүйеге қарсы тұратын жаңа форма ойлап табары анық. Мұның бір шешімі – осыдан елу жыл бұрын Нобель сыйлығының иегері, экономист Джеймс Тобин ұсынған қаржылық транзакция үшін аз көлемде салық салу ұсынысы. “Тобин салығы” жеке құпия мен қаржылық тұрақтылықтың барлық мәселелерін шешіп бере алмағанымен, ол тікелей шетелдік инвестиция сияқты тиімді операцияларға кедергі жасамастан, қысқа мерзімді спекулятивтік ағындарға тосқауыл қоюы ықтимал.
Әлемдегі саясаткерлер Тобин салығын ондаған жылдар бойы талқылап келеді. Либра көкжиектен қол бұлғап тұрғанда, Facebook-тан бұрын әрекет етіп, сөзден іске көшкен жөн.
Стивен Гренвилл – Австралия Жинақ банкі басқарушысының бұрынғы орынбасары, Сиднейдегі Лоуи институтының зерттеушісі
