Базалық мөлшерлемені көтеру – инфляцияға пәрменді әсер бермеуі де мүмкін

Нарық бойынша негізгі тенденциялар:

• Инфляцияның базалық мөлшерлемемен бір деңгейге шығуы елдегі ақша-кредит шарттарына ынталандырушы сипат беруде.

• Мысалға, ел экономикасының 3–4% шегіндегі тепе-тең деңгейде экономикадағы нақты пайыздық мөлшерлеме қазір нөлге тең болып отыр (базалық минус инфляция). Бұл жағдай 2016 жылдың соңынан бері алғаш рет көрініс берді. Алдағы айларда ол теріс аумаққа шығуы мүмкін деген де болжам бар.

•  Ал осы тұста базалық мөлшерлеме бойынша шешімдердің трансмиссия деңгейі ақша нарығында да, корпоративтік кредиттеу нарығында да (2021 жылы берілген барлық бизнес кредиттердің 24%-ы тиесілі болған бизнесті қолдаудың мемлекеттік бағдарламаларын есепке алмағанда), бөлшек қорландыру мен бағалы қағаздар нарығында да жоғары деңгейде қалып отыр.

• Әзірше бөлшек кредит мөлшерлемелері базалық мөлшерлеменің өзгеруіне қатысты еш сыр берген жоқ. Бұл жеңілдетілген кредиттер үлесінің жоғары болуымен (жеке тұлғалардың қарыздарының үштен бірі ипотекаға келеді), пайыздық маржаның төмендеуімен (нарықта клиент үшін елеулі бәсеке жүріп жатыр) түсіндірілсе керек.

• Кредиттеудің корпоративтік және бөлшек нарықтарының жекелеген сегменттерінде нақты мөлшерлемелер теріс аймақта орналасқан. Мысалға, өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы және байланыс секторларының қарыздары бойынша нақты мөлшерлемелер минусты құрайды: сәйкесінше (-) 0,4%, (-) 2,7% және (-) 4,8%; ал ипотекалық қарыздар бойынша көрсеткіш – минус (-) 5,8% деңгейінде.

• Корпоративтік қарыздарды орналастыру ауқымы айтарлықтай төмендеп кеткен, көп жағдайда, бұл геосаяси дағдарыс пен жүйе ішіндегі мөлшерлемелердің жалпылай өсуіне қатысты болып отыр. Ағымдағы жылдың қаңтары мен мамыры аралығында облигацияларды орналастыру ауқымы 61,5 млрд теңгені құрады, бұл 2021 жылдың сәйкес кезеңіндегі көрсеткіштен 6 есе төмен (366,3 млрд теңге).

• Базалық мөлшерлеменің ұлғаюынан кейінгі ақша нарығындағы құралдардың кірістілік көрсеткішінің өсуі және ликвидтілікті стерилизациялау шарасы олардың тартымдылығын едәуір арттырып, ұлттық валюта мен инфляцияға деген қысымды төмендетуге ықпал етуде.

 

Түйін

• Экономикадағы проинфляциялық қысым және инфляцияның мақсатты деңгейден (4–6%) жоғары болуы инфляциядан күтер нәтиженің одан әрі өсуіне ықпал етіп, экономикадағы жиынтық сұранысқа ие базалық мөлшерлеме бойынша шешімдер трансмиссиясының тиімділігін шектей түседі.

• Экономиканың өсуі жеделдей түссе (2021 ж. қорытындысындағы 4%-бен салыстырғанда, биылғы қаңтар–мамырдағы 4,6%-ға дейін) монетарлық реттеуші Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес елдегі бағаның одан әрі өсуін тежеуді және қазақстандықтардың әл-ауқатын қолдауды басымды бағыт етіп ұстанады.

• Базалық мөлшерлемені одан әрі көтеру – инфляцияға пәрменді әсер бермеуі де мүмкін. Мысалға, биыл маусым айының басында біздің сауалнамаға қатысқан сарапшылар базалық мөлшерлеменің одан әрі көтерілуін күткен жоқ. Олардың пайымынша, 12 айдан кейін базалық мөлшерлеме 11,25%-ға дейін төмендеуі ықтимал, айталық, инфляцияның бір жылдағы орташа бағасы 10,3%-ға дейін төмендеген жағдайда (бұған дейінгі болжам 11,7% шамасында болатын).