Бюджет тапшылығы үш есеге қысқарды
![](https://img.forbes.kz/forbes-photobank/media/2024-06-09/4af75c2b-c378-4ce1-86a2-24bc5500b354.webp)
Мұнайдың жоғары бағасы, ЖІӨ-нің өсуі және теңгенің әлсіреуі шоғырландырылған бюджет тапшылығын 3 есеге қысқартты
Кезеңнің негізгі тенденциялары
- 2022 жылы байқалған мұнай бағасының өсуі (+39%), тұрақты экономикалық өсу (+3,1%) және ұлттық валютаның әлсіреуі (+8%) салық түсімдерінің айтарлықтай өсуіне ықпал етті.
- 2022 жылғы акт бойынша 21,2 трлн салық жиналды, бұл өткен жылмен салыстырғанда 59% -ға немесе 7,9 трлн-ға жоғары (жоспар бір жыл бұрынғы 11% - ға қарағанда 17% - ға артық орындалды).
- Аталған өсімнің жартысына жуығы (48%) Ұлттық қорға аударымдарға тиесілі. Атап айтқанда, КТС (+₸1,3 трлн), ХДПИ (+₸1,2 трлн) және өнімді бөлу бойынша ҚР үлесі (+₸0,7 трлн) бойынша.
- Бұл ретте Ұлттық қордың 2022 жылғы қаражат көлемі қор нарықтарының едәуір құлдырауы және үшінші жыл қатарынан 4 трлн теңгеден астам трансферттердің жоғары алынуы (4,6 трлн теңге) нәтижесінде қорды басқарудан инвестициялық шығындарға (-1,4 трлн) байланысты іс жүзінде өзгерген жоқ (+2%).
-
АҚШ доллары КБ шығыстары 14% – ға немесе ₸2,7 трлн-ға - ₸22,6 трлн-ға дейін өсті, кіріс бөлігі 8% - ға немесе ₸1,7 трлн-ға артты.
Аталмыш өсімнің негізгі бөлігі (80% немесе ₸2,2 трлн) 3 бапты құрайды: қарызға қызмет көрсету және оны өтеу (+₸853 млрд), білім беру (++₸841 млрд), әлеуметтік көмек және қамтамасыз ету (+₸467 млрд). - Бұл ретте елдегі эпидемиологиялық жағдайды тұрақтандыру аясында денсаулық сақтау саласына жұмсалатын шығыстар 2021 жылмен салыстырғанда 81% - ға немесе ₸1,8 трлн-ға қысқарды.
-
Бюджет тапшылығын қаржыландыру үшін ₸4,2 трлн қарыздар тартылды, жылдық привлеч 4,5 трлн (93% орындалды).
2023 жылы шығыстар 26,9 трлн (+19%) болған кезде КБ-ға 27,7 трлн (2022 жылғы деңгейден+32%) түсу күтілуде. Алайда, жаһандық рецессияның сақталып отырған тәуекелдері, геосаяси белгісіздік, сондай-ақ мемлекеттік шығыстарды ұлғайту жағына қарай мерзімді қайта қарау тәжірибесі КБ тапшылығының тереңдеуіне ықпал етуі мүмкін.
![](https://img.forbes.kz/forbes-photobank/media/2024-06-09/3df84580-454e-4959-a006-773fc8863020.webp)
![](https://img.forbes.kz/forbes-photobank/media/2024-06-09/63308491-e536-433a-8ac1-af57fa5e8e2e.webp)
![](https://img.forbes.kz/forbes-photobank/media/2024-06-09/d15f6c6f-ea04-45cd-b78b-c99683c56acd.webp)
Резюме
2022 жылы КБ тапшылығы шығындардың өсу қарқынынан озып келе жатқан салық түсімдері көлемінің елеулі өсуі аясында өткен жылмен салыстырғанда 2,7 есеге қысқарып, ₸1,3 трлн құрады. Сондай-ақ, мемлекеттік қаржыға Ұлттық қордан трансферттер қолдау көрсетуді жалғастырды, олар 2022 жылы ₸4,6 трлн (2021 жылы ₸4,5 трлн) құрады.
Мұнай кірістерінен басқа салық түсімдерінің өсуіне ірі тау-кен металлургиялық компаниялары төлейтін қосымша салық міндеттемелері, сондай-ақ тауарларды, жұмыстар мен қызметтерді сату бойынша айналымдардың өсуі нәтижесінде ҚҚС-тың өсуі ықпал етті.
![Электр және жылу энергетикасы нарығы: түйінді мәселе шамадан тыс](https://img.forbes.kz/forbes-photobank/media/2024-06-09/a0bbc371-ad31-4c1f-b775-72dcb61720d7.webp)
Электр және жылу энергетикасы нарығы: түйінді мәселе шамадан тыс
Құзырлы мекемелердің мәліметтеріне жүгінсек, 2022 жылдың 7 желтоқсанында Қа... →
Бұл ретте бюджет шығындарының өсуі, соның ішінде қарызға қызмет көрсету және өтеу шығындарының ұлғаюына байланысты болды (2021 жылмен салыстырғанда + 32%), бұл өз кезегінде қарыздың ұлғаюына және Ел ішіндегі пайыздық мөлшерлемелердің өсуіне байланысты болды. Ресей Федерациясының Қаржы министрлігі орналастырған МБҚ кірістілігі базалық мөлшерлеменің өсуінен кейін өсті: бір жыл бұрын 10,16–10,87%–дан 15,7-16,58% дейін. Сонымен қатар, сыртқы мемлекеттік қарыз бойынша төлемдер (жиынтық мемлекеттік қарыздың 37%) ұлттық валюта бағамының бір жыл ішінде әлсіреуі есебінен өсті. Ағымдағы жылы базалық сценарийдің бірнеше оптимистік параметрлері: мұнайдың орташа бағасы -85//bbls, USDKZT бағамы — 470₸/$, экономиканың өсуі — 4%, инфляция — 7,5–9,5%, Ұлттық қордан трансферт – 3,2 трлн.
Айта кетейік, ҚҚҚ қаңтар айындағы сауалнамасына сәйкес, қаржы нарығының сарапшылары 2023 жылдың қорытындысы бойынша экономикалық өсім 3,7%-дан аспайды, инфляция 13,5% деңгейінде, Ұлттық валюта бағамы - 491,8 млн $.
Сонымен қатар, бюджеттің кіріс бөлігіне 2023 жылғы 1 қаңтардан бастап күшіне енетін заңнамалық түзетулер қолдау көрсететін болады, оған сәйкес биржалық металдар және басқа да қатты пайдалы қазбалар бойынша ХДПИ мөлшерлемесін тиісінше 50% және 30% - ға ұлғайту көзделеді. Сондай-ақ, шығыс бөлігінің өсуі бастаушымен шектеледі деп күтілуде әрекет 1 қаңтардан бастап бюджет ережесі.
Қазақстанның мемлекеттік қаржысының жай-күйінің шикізат тауарларының бағасына сақталып отырған тәуелділігі сыртқы күйзелістерден Елеулі осалдыққа ықпал етеді. Тиісінше, ағымдағы жылы бюджет параметрлері, оның ішінде АҚШ пен Қытай экономикаларындағы ахуалдың, сондай-ақ өңірдегі геосаяси жағдайдың өзгеруіне байланысты бірнеше рет қайта қаралуы мүмкін.